Nie godził się na zło

W gostynińskim szpitalu psychiatrycznym wisi tablica upamiętniająca ordynatora, który oddał życie w obronie swoich pacjentów.

Karol Mikulski – doskonały lekarz, niezwykle oddany pracy specjalista, asystent prof. Jana Mazurkiewicza, twórcy polskiej szkoły psychiatrycznej. Był zwolennikiem psychiatrii zreformowanej, kładącej nacisk na humanitarne traktowanie pacjentów i terapię zajęciową. Zainicjował w Polsce badania gemeliologiczne (nauki o bliźniętach).

Powiew stabilizacji

Kilka lat przed wybuchem wojny obejmuje stanowisko wicedyrektora i ordynatora Szpitala dla Psychicznie i Nerwowo Chorych w Gostyninie (dziś Wojewódzki Samodzielny Zespół Publicznych Zakładów Opieki Zdrowotnej im. prof. Eugeniusza Wilczkowskiego). Przenosi się tam z żoną i dwójką dzieci. Wydaje się, że osiągnął w życiu punkt stabilizacji zarówno prywatnej, jak i zawodowej. Niestety, taki stan trwał krótko.

Dr Mikulski w stopniu podchorążego brał udział w wojnie obronnej 1939 r., a po wkroczeniu wojsk radzieckich, dostał się do niewoli. Uciekł z transportu wiozącego polskich oficerów do obozu jenieckiego w Kozielsku. Wrócił do Polski, idąc pieszo nocami wzdłuż torów. Do Gostynina dotarł po miesiącu tułaczki.

Sprzeciw wobec terroru

„Od początku 1940 r., wraz z docierającymi wieściami o niemieckich planach eksterminacji chorych umysłowo, doktor Mikulski, razem z innymi lekarzami pracującymi w Gostyninie, podjął decyzję o przewiezieniu kilkudziesięciu chorych na teren Generalnego Gubernatorstwa oraz powiadomieniu przez specjalnych emisariuszy rodzin chorych z prośbą, aby starali się oni o wypisanie swych krewnych ze szpitala. Nie udało się jednak uratować wszystkich. (…) Już 6 marca 1940 r. władze niemieckie przejęły zarząd gostynińskiego szpitala, zwalniając z zajmowanego stanowiska dotychczasowego dyrektora, docenta Eugeniusza Wilczkowskiego. Niedługo potem przyjechała do Gostynina niemiecka komisja, złożona z gestapowców i lekarzy, która 17 marca 1940 r. nakazała doktorowi Mikulskiemu sporządzić listę chorych nierokujących poprawy, których (…) planowano wywieźć ze szpitala i zgładzić” .

Ordynator, który biegle władał językiem niemieckim, wdał się w ostrą dyskusję z członkami komisji – powoływał się na etykę lekarską i stan wiedzy medycznej, który uniemożliwia stawianie trafnych diagnoz, a tym bardziej prognoz dotyczących psychicznych schorzeń. Na niewiele się to zdało – na przygotowanie listy otrzymał 24 godziny.

Nie był w stanie podpisać wyroku śmierci na swoich pacjentów. Odmowa wiązałaby się z aresztowaniem i brutalnym śledztwem, które mogło prowadzić do dekonspiracji towarzyszy z podziemia. Pozostawiony w sytuacji bez wyjścia dr Karol Mikulski popełnił samobójstwo.

Odkrycie na plebanii

Należy też wspomnieć o córce doktora, Izabelli Galickiej, historyczce sztuki. W 1964 r. to właśnie ona (razem z Hanną Sygietyńską), znalazła na plebanii w Kosowie Lackim XVI-wieczny obraz „Ekstaza św. Franciszka” autorstwa El Greca. Jest to jedyny obraz tego wybitnego malarza znajdujący się w Polsce. Obecnie stanowi część zbiorów Muzeum Diecezjalnego w Siedlcach.